14.09.2020
İŞVEREN TARAFINDAN DİNİ BAYRAM, MİLLİ BAYRAM, YILBAŞI VE
BENZER ÖZEL GÜNLERDE İŞÇİYE YAPILAN AYNİ veya NAKDİ
YARDIMLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ
KONU : İşveren tarafından bayramlarda işçiye yapılan nakdi veyahut ayni yardımların hukuki değerlendirilmesi tarafımıza soru olarak yöneltilmiş olup, mevzuat ve yargı kararları doğrultusunda yapmış olduğumuz değerlendirmeler aşağıda yer almaktadır.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun prime esas kazanç kapsamında, dini bayram, milli bayram veya yılbaşı gibi günlerde verilen ikramiye sigorta primi kesintilerine tabidir.
Özel günlerde yapılan bu gibi ödemelerin kıdem tazminatına dâhil edilmesi konusunda, bu tür ödemelerin süreklilik kazanıp kazanmadığı, yani işyeri için genel bir uygulama olup olmadığı önem arz etmektedir. Özel günlerde yapılan ödemeler her bayramda düzenli olarak ödenmiyorsa kıdem tazminatı hesabına dâhil edilmez. Ancak, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen ve süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatına esas ücrete dâhil edilir.
Bayram ikramiyesi yerine yardımın erzak olarak (ayni) verilmesi durumunda, 5510 Sayılı Kanun’un 80. maddesi gereği ayni yardım statüsünde sayılan bu yardım ‘Prime Esas Kazanç’ matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu 63. madde gereği “Hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir.” hükmü gereğince, fatura bedeli net tutar olarak kabul edilip, gelir vergisine tabi tutulacaktır.
Yine bu bağlamda belirtmek gerekir ki; vergi mevzuatına göre, ayni ve nakdi tüm ödemelerin bordroya girmesi gereklidir. Ancak bordroya ticket ödemesinin girmesi halinde mutlaka ayni yemek (ticket) olarak bordroya kaydedilmesi gereklidir. Ticket-Yemek Kuponu-Sodexo verilmek suretiyle yemek yardımı sağlanması durumunda SGK primine dâhil edilmeyecektir. Sadece Nakit yemek parası ödemelerinde istisna tutarı aşan kısım sigorta primine dâhil edilecektir.
İşçiye özel günlerde yapılan yardımın miktarına ilişkin de bir değerlendirme yapılması gerekmektedir. Bu noktada göz önüne alınması gereken, ‘’İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi’’ kavramıdır. Eşit davranma ilkesine göre işverenin işçilere karşı eşit davranma yükümlülüğü vardır. Eşit davranma ilkesi, mevcut bulunan bütün hukuk alanlarında geçerli olup İş Hukuku bakımından işverene işyerinde çalışan işçiler arasında haklı ve objektif bir neden olmadıkça farklı davranmama borcu yüklemektedir.
Eşitlik ilkesinin 4857 Sayılı İş Kanunu’nda hüküm belirtmesi üzerine, kısmen de olsa işverenin yönetim hakkı, hem Anayasa hem de konu bazlı kanun ile sınırlandırılmıştır. Başka bir deyişle, işverenin çalıştırdığı işçileri arasında keyfiyetten doğan ayrım yapması yasal bakımdan yasaklanmıştır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus eşit davranma ilkesinin mutlak bir eşitlik getirmeyeceğidir. Daha açık bir anlatımla; işveren tarafından -haklı ve objektif bir nedenin varlığı halinde- işçiler arasında belirli ayrımlar yapılabilir.
Yukarıda bahsedilen özen günlerde ikramiye verilmesi hususunda da bu durum geçerlidir. Yani haklı ve objektif nedenin var olması halinde işveren her bir işçiye farklı tutarlarda ikramiye ödemesi yapabilir. Örnek vermek gerekirse; işveren bayram ikramiyesinin tutarının işçinin kıdemiyle orantılı olarak ödeyebilir. İşveren nezdinde daha uzun süre çalışan kıdemli işçinin, işe yeni başlayan işçiden daha fazla ikramiye alması eşitlik ilkesine aykırı olmayacaktır. Zira işverenin, uzun süreli ve istikrarlı çalışmayı teşvik etmek için kıdemli işçisine daha fazla ikramiye ödemesi haklı ve objektif bir neden olarak nitelendirilebilir.